Geen frequenties maar namen. Als je in vroeger tijden de radio afstemt, dan zoek je naar de naam van de plaats waar de zender staat. Handig! Bij zowat elke radio-van-toen staat een Zwitserse plaats aan het begin of eind van de zenderschaal (afhankelijk van het toestel): Beromünster.

Beromünster; een toch wat magische naam. Als je nu naar de vermelding op de afstemschaal draait, dan hoort dan hoor je geen Zwitsers gepraat meer. Zender Beromünster zwijgt sinds december 2008. Om aan nieuwe strengere regels over radiogolven te voldoen zou er flink geïnvesteerd moeten worden en zenderbeheerder Swisscom en omroep DRS willen dat niet. Daarom gaat de zender uit. Eén van de twee masten van het zendcomplex is opgeblazen. De andere is uitgeroepen tot monument en wordt gebruikt als meetpaal voor luchtkwaliteit.

Begin van de radio
De naam van het Zwitserse stadje Beromünster is sinds 1931 synoniem voor radio, als er een antennemast wordt neergezet. Radio in Zwitserland begint in de jaren twintig van de twintigste eeuw. Verschillende steden en regio’s krijgen een regionale omroep. Het parlement besluit in 1929 dat er drie zendstations komen vernoemd naar de plaatsen waar ze staan: Sottens, Monte Centeri en Beromünster. De omroepen verenigingen zich in 1931 in de SRG (Schweizerischen Rundspruch-Gesellschaft). De SRG SSR is nog steeds de koepel van publieke omroepen in de verschillende Zwitserse taalgebieden (Franstalig, Duitstalig, Italiaans, Reto-Romaans).

Naam door beer
Overigens: de naam Beromünster is ‘uitgevonden’ voor de radio. De eerste zendmast komt in de gemeente Gunzwil, maar dat vindt men niet zo lekker klinken. Ook de naam Münster van de buurgemeente valt af, omdat Duitsland al een zender Münster heeft. Dan komt de herinnering boven aan de legende over Graaf Bero die in Münster een kloosterkerk stichtte ter nagedachtenis aan zijn zoon die stierf bij een gevecht met een beer. Bero… Münster… Vanaf 1934 heet Münster dus Beromünster.

-Lees verder onder de video-

Zendmast Beromünster
Op 1 mei 1931 is de eerste testuitzending en op 11 juni 1931 begint de Duitstalige radio in Zwitserland met uitzendingen via zendstation Beromünster. De bouw van twee masten van 125 meter hoog met ertussen een antenne duurt twee jaar. Het vermogen is 60 kW, de frequentie 556 kHz. De programma’s komen uit studio’s in Bern, Zürich en Basel, en vallen onder verantwoordelijkheid van Radio Beromünster, onderdeel van de SRG.

-Lees verder onder de foto-

De twee zendmasten van het complex Beromünster in 2008. De mast rechts is de hoofdzender en staat op de Blosenberg. Foto: Remco van Schellen.

In 1937 wordt een nieuwe mast gebouwd, een klein stukje verder, op de Blosenberg vlakbij Beromünster. Dat is de mast waarmee tot het eind is uitgezonden. De nieuwe mast is 215 meter hoog. Vlakbij komen een techniekgebouw, zendergebouw, een zendbunker en een huis voor personeel. Uiteindelijk vermogen van de mast op de Blosenberg is 600 kW. Het bouwwerk is één van de hoogste bouwwerken van Zwitserland.

Frequenties
De oorspronkelijke frequentie is 556 kHz. In 1950 wordt dat 529 kHz en in 1978 verandert het in 531 kHz. In 1969 komt er een tweede zender bij op 1566 kHz, en die gaat in 1992 weer uit. Zendstation Beromünster heeft van 1959 tot 1995 ook een kortegolfzender.

Controlelampjes op oude zendapparatuur, met de frequenties 531 voor twee zendmasten, en de frequentie 1566. Foto: Remco van Schellen

De omroep die in 1931 begint is Radio Beromunster. Vanaf de vorming van de Zwitserse publieke omroep heet is de naam DRS 1. Als het programma ook via de FM te horen is, verlaat DRS 1 de middengolf. In plaats daarvan komt Musigwälle 531, die volksmuziek uitzendt. Later verandert de naam in DRS Musikwelle (tegenwoordig Radio SRF Musikwelle).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de zender Beromünster een extra rol. Zwitserland is neutraal en de radio blijft uitzenden zonder bemoeienis van bezetters. Beromünster krijgt de taak om ongecensureerd nieuws te verspreiden, net als de Britse BBC.

–Lees verder onder de foto-

Sticker van Musigwälle 531.

Feest!
Zendcomplex Beromünster gaat uit in december 2008. Op 11 en 12 oktober van dat jaar houdt zender DRS Musikwelle een groot feest, als uitzwaaimoment voor de toren. Zeeuwen en de Ether is erbij in dat weekend. Aan de rand van Beromünster is een feestterrein met volksmuziek, jodelaars, een competitie alpenhoornblazers en een braderie. Omroep DRS en een elektronicazaak verkopen radio’s met DAB-ontvangst, want ook in Zwitserland gelooft de omroep in een digitale toekomst. De pennen en sleutelkoorden van DRS vinden gretig aftrek.

De Zwitserse omroep maakt er wat van! Er is zelfs een speciaal afscheidslied gemaakt door Maja Brunner en Carlo’s Brunner Superländlerkapelle.

-Lees verder onder de foto-

Vanaf het festivalterrein rijden pendelbusjes naar het zendergebouw Beromünster en de zendmast op de Blosenberg. Bij de reservemast is geen stop gepland. Het is wonderlijk om voor het zendergebouw te staan, en nog wonderlijker om er ín te kunnen. Normaal is het gebouw verboden terrein. Je mag zelfs de zenderzaal in.

-Lees verder onder de foto-

Buitenkant van het zendergebouw. Foto: Remco van Schellen.

Als je wil kun je zo de knoppen indrukken (en de zenders ontregelen?). Zeeuwen en de ether doet dat natuurlijk niet, maar je krijgt onbewust wel de neiging als je achter een wat lullig plastic koord staat op twee meter afstand van de apparatuur. Wat een vertrouwen!

De zaal doet leeg aan, ook al staan er nog drie grote zenders. Eén is buiten gebruik, de ander (in fel oranje verf geschilderd) is in gebruik, een derde is de reservezender van de reservetoren. Voorheen stond er meer zenderapparatuur in het complex, maar dat is verleden tijd.

–Lees verder onder de foto-

Bedieningspaneel van zender Beromünster. Foto: Remco van Schellen.

Naar de berg
Vanuit het zendergebouw zijn beide zendmasten goed te zien. De reservetoren vlakbij het gebouw, en de ‘hoofdmast’ met het kenmerkende ‘vliegende schotel-hokje’ op de Blosenberg. Het busje van Swisscom rijdt langs enkele boerderijen en vele koeien met bellen om hun hals. Wat een concert!

En dan: halte zendmast Blosenberg. Je moet er naar toe lopen, via een landweggetje. En dan sta je daar: voor het houten hekje, met daarachter nog een hekje, en daarachter de 215 meter hoge mast. Dus hier begint (of eindigt) de radioschaal…

De zendmast op de Blosenberg. Foto: Remco van Schellen.

En nu?
Na het uitschakelen van zender Beromünster staan de torens en twee jaar zonder functie in het landschap. Kunstenaar Wetz (Werner Ziehlmann) maakt in 2010 een kunsthal van het zendgebouw: Kunst und Kultur im Landessender Beromünster KKLB.

Op 19 augustus 2011 wordt de kleine reservemast omvergehaald met explosieven.

–Lees verder onder de video-

De grote zendmast op de Blosenberg blijft staan en wordt door het Kanton Luzern aangewezen als monument. De mast krijgt in 2016 een nieuwe functie als meetpaal voor luchtkwaliteit. Een wandelroute langs luisterstations herinnert aan de omroepfunctie van Beromünster.

Bovenstaand artikel is in 2008 in een eerdere versie gepubliceerd op tvtorengoes.nl. De versie op deze pagina is gepubliceerd in 2020.

Gebruikte bronnen zijn onder meer:
– Informatie DRS
– Eigen waarnemingen
– Zeitluppe, sonderdruck zum Abschied von der Mittelwelle

© Remco van Schellen